Księgi Jakubowe

4 Lut, 2020 | Kultura |

Skończyłem „Księgi…”. Czekam na serial na Netfliksie. To dzieło, jak mało które w polskiej literaturze, nadaje się na taką ekranizację. To literatura mi bardzo bliska. Bratersko-siostrzana.

Wiele tez historiozoficznych, medytacyjno-filozoficznych, estetycznych jest mi bardzo wspólnych. Jak choćby:
– definicja Oświecenia; im bardziej coś jest oświetlone tym więcej jest w mroku,
– powieść to ciągle dogadywanie pomiędzy tym co było, a tym co mogłoby być,
– kalejdoskopowy charakter myślenia jako forma najbardziej pojemna.

Jest to też książka, dzięki której spojrzałem na wszystko inaczej, a jest to miara wielkiego dzieła. Tak czułem gdy w 1981 roku przeczytałem „Ferdydurke” Gombrowicza, czy trochę później „Proces” Kafki , a jeszcze później „W poszukiwaniu utraconego czasu” Prousta. I właśnie figura „czułego obserwatora” wspomniana przez Tokarczuk w wykładzie noblowskim jest źródłem takiego przeżycia. Inna rzecz – jak trudnym do przyjęcia.

Polska literatura już dawno nie dostarczyła książki tak głęboko rewidującej całość naszej opowieści historycznej. „Księgi” to swoiście „anty-Krzyżacy”. Jest to opowieść o Pierwszej Rzeczpospolitej bez narracji uwikłanej w jakiś interes polityczny. Przypomina w tym francuską szkołę historyczną opisująca dzieje przez przypadki przedmiotów i figur drugorzędnych, jak choćby historia porcelany czy oberży. W ten sposób widzimy jak niezwykłe pobudzenie umysłowe na pograniczu polsko-tureckim na Podolu i Wołyniu spowodowane wymieszaniem ras, narodów, religii i kultur, a też języków i przypominające ruchy sofistów z czasów przed Platonem w starożytnej Grecji, ujawnia całe i pełne oblicze Rzeczpospolitej.

Historia Frankistów, czyli próby scalenia religii staro i nowo testamentowej w realiach tamtej Europy, być może ostatnia wielka próba zapobieżenia zagładzie, to tylko jeden z fenomenów tego tygla narodów i spraw. Kabała, talmudyzm, chasydzyzm, sekty prawosławne, inkwizycje kościelne, handel, wódka i seks.

Książka Tokarczuk, jak każda prawdziwa i żywa myśl, ucieka jednak od jednoznaczne formuły i określonego zbioru tez.

„Tu, gdzie jesteśmy, pojawia się to buczenie, ponury dźwięk, materii świat ciemnieje, ziemia gaśnie. Bez wątpienia świat zbudowany jest z ciemności. Teraz znajdujemy się po stronie ciemności”.
(str. 23)

Żeby unieśmiertelnić Sokratesa, Platon stworzył literaturę dialogu, który nie pozwala zastygnąć myśli. Olga Tokarczuk puściła w ruch kalejdoskop czułego obserwatora i w jego wirze pozostaniemy na zawsze.